4. ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ

ΕΝΟΤΗΤΑ 3η
ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ - ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΜΕΤΑΒΟΛΗ

Κοινωνική θέση

Στις κοινωνικές ομάδες που συμμετέχουν τα άτομα κατέχουν μια συγκεκριμένη κοινωνική θέση. (Είναι γονιός ή παιδί σε μια οικογένια, δάσκαλος ή μαθητής σε ένα σχολείο κλπ.) Αυτό σημαίνει ότι κατέχουν περισσότερη ή λιγότερη εξουσία σε σχέση με τους άλλους, περισσότερες ή λιγότερες υποχρεώσεις και δικαιώματα. Οι κοινωνικές θέσεις αποδίδονται στα άτομα με βάση τα κοινωνικά τους χαρακτηριστικά.

Δοτές κοινωνικές θέσεις

Είναι οι θέσεις που μας δίδονται με βάση τα εκ γενετής χαρακτηριστικά (φύλο, ηλικία, σωματικά χαρακτηριστικά, φυλετική, εθνική, κοινωνική προέλευση) και όχι λόγω των ικανοτήτων μας.

Κατακτημένες κοινωνικές θέσεις

Είναι οι θέσεις που μας δίδονται με βάση τα επίκτητα κοινωνικά χαρακτηριστικά (η μόρφωση, το επάγγελμα, το κύρος, ο πλούτος, οι κοινωνικές σχέσεις), δηλαδή με βάση τις ικανότητές μας.

Κοινωνικός ρόλος

Η συμπεριφορά (οι υποχρέωσεις και τα δικαιώματά του) που οφείλει να έχει το άτομο, επειδή κατέχει μια θέση σε μια κοινωνική ομάδα, προσδιορίζει τον κοινωνικό του ρόλο. Οι κοινωνικοί ρόλοι προσδιορίζονται από συγκεκριμένους κοινωνικούς κανόνες.

Κοινωνικοί κανόνες

Είναι πρότυπα συμπεριφοράς που διαμορφώνονται με βάση τις κοινωνικές αξίες κάθε κοινωνίας ή κοινωνικής ομάδας. Υπάρχουν κανόνες:

γενικοί (αφορούν όλους, όπως η προστασία της ζωής, της ισότητας, της ελευθερίας) και ειδικοί (αφορούν επιμέρους κοινωνικές ομάδες, πχ τους μαθητές, τους γιατρούς, κλπ)

αυστηροί (προβλέπουν ποινές για τους παραβάτες, όπως η απαγόρευση φόνου, κλοπής, κλπ) και ελαστικοί (αφήνουν περιθώρια ελευθερίας, όπως το καθημερινό ντύσιμο)

τυπικοί (είναι γραπτοί κανόνες, νόμοι του κράτους) και άτυποι (είναι προφορικά έθιμα)

Σύγκρουση κοινωνικών ρόλων

Επειδή το άτομο συμμετέχει σε πολλές κοινωνικές ομάδες ασκεί πολλούς ρόλους ταυτόχρονα. Συχνά οι υποχρεώσεις που του δίνει ένας ρόλος έρχονται σε σύγκρουση με τις υποχρεώσεις ενός άλλου. Το φαινόμενο αυτό ονομάζεται σύγκρουση ρόλων. Παράδειγμα: ο ρόλος του εργαζόμενου και ο ρόλος του γονέα, οι οποίοι συγκρούονται, ιδιαίτερα όταν δεν υπάρχουν μέτρα κοινωνικής πρόνοιας, όπως οι παιδικοί σταθμοί.

Να δώσετε δύο παραδείγματα σύγκρουσης ρόλων.

Κοινωνική διαστρωμάτωση

Ο τρόπος που κάθε κοινωνία ιεραρχεί τα άτομα με βάση τα κοινωνικά τους χαρακτηριστικά ονομάζεται κοινωνική διαστρωμάτωση. Στις σύγχρονες κοινωνίες το βασικό είδος κοινωνικής διαστρμάτωσης είναι η κοινωνική τάξη (αστική, αγροτική, εργατική, κλπ).

Κοινωνική κινητικότητα

Η δυνατότητα μετακίνησης από μία κοινωνική τάξη σε μία άλλη ονομάζεται κοινωική κινητικότητα.

Η δωρεάν παιδεία ή η ενίσχυση των ευάλωτων κοινωνικών ομάδων είναι μέτρα που έχουν σκοπό την ισότητα ευκαιριών για όλα τα μέλη της κοινωνίας.

Η κοινωνική κινητικότητα μπορεί να είναι ανοδική, καθοδική, οριζόντια.

Κοινωνική μεταβολή

Κάθε κοινωνία αλλάζει, μεταβάλλεται με το πέρασμα του χρόνου. Αιτίες των κοινωνικών μεταβολών είναι:

α) οι αλλαγές στο φυσικό περιβάλλον (πχ αλλαγές κλίματος)

β) αλλαγές στην τεχνολογία (βιομηχανική επανάσταση, τεχνολογική επανάσταση, παγκοσμιοποίηση, κλπ)

γ) πόλεμοι και κοινωνικές επαναστάσεις (η Γαλλική επανάσταση του 1789, Η Οκτωβριανή επανάσταση του 1917, το Γυναικείο κίνημα, κλπ)

Τρόποι που πραγματοποιούνται οι κοινωνικές μεταβολές

Οι κοινωνικές μεταβολές γίνονται αργά (στις παραδοσιακές κοινωνίες) ή γρήγορα (στις σύγχρονες βιομηχανικές κοινωνίες), ειρηνικά ή επαναστατικά.

Συνέπειες κοινωνικών μεταβολών

Στο άτομο:

Οι κοινωνικές μεταβολές βελτιώνουν τις συνθήκες ζωής των ατόμων, αλλά και δημιουργούν προβλήματα (πχ η αλλοτρίωση (= η αποξένωση του ανθρώπου από το φυσικό και κοινωνικό του περιβάλλον και τις πραγματικές του ανάγκες).

Στην κοινωνία:

Η κοινωνική μεταβολή είναι απαραίτητη σε μια κοινωνία, Κοινωνίες που δεν μεταβάλλονται οδηγούνται στην παρακμή και την εξαφάνιση. Όμως οι σύγχρονες ταχύτατες μεταβολές μπορεί να δημιουργήσουν κοινωνικά προβλήματα (ανεργία, φτώχεια, κοινωνικές διακρίσεις, ρύπανση του περιβάλλοντος).

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

• Τι είναι κοινωνική θέση ;Τι ονομάζουμε δοτή και τι κατακτημένη κοινωνική θέση;Να δώσετε απο ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα.
• Τι ονομάζουμε κοινωνικό ρόλο; 
• Ποιούς ρόλους μπορεί να αναλάβει ένα άτομο στη διάρκεια της ζωής του;(ονομαστικά).
• Να δώσετε ένα παράδειγμα σύγκρουσης  κοινωνικών ρόλων.
• Ποιές είναι οι αιτίες των κοινωνικών μεταβολών;Με ποιούς τρόπους γίνονται οι κοινωνικές μεταβολές και ποιές είναι οι συνέπειες αυτών στο άτομο και στην κοινωνία;

                                       ΣΩΣΤΟ Ή ΛΑΘΟΣ

Η κοινωνική ομάδα δεν έχει σκοπό να διατηρήσει τη συνοχή της.

Μπορεί ένα άτομο να αποκτήσει κοινωνική θέση με τη μόρφωση.

Δοτή είναι η κοινωνική θέση σύμφωνα με τις ικανότητες μας.

Κάθε άτομο έχει έναν μόνο κοινωνικό ρόλο.

Η μόρφωση,το επάγγελμα,ο πλούτος είναι επίκτητα κοινωνικά χαρακτηριστικά.

Οι κοινωνικές επαναστάσεις αποτελούν αποτελούν μιά αιτία κοινωνικών μεταβολών.
Η αστική τάξη ασχολείται με τη γεωργία.
Εχουμε ανοδική κινητικότητα όταν αλλάζουμε τόπο διαμονής.
Η χρήση των Η/Υ δημιούργησε κοινωνικές μεταβολές.
Ταχύτατες κοινωνικές μεταβολές δεν επιβαρύνουν το περιβάλλον.
Οι πολιτισμικές διαφορές στις σύγχρονες κοινωνίες οδηγούν πάντα σε συγκρούσεις.
Το να χάσει κάποιος την περιουσία του αποτελεί παράδειγμα οριζόντιας κοινωνικής κινητικότητας.
Οι σύγχρονες βιομηχανικές κοινωνίες εξελίσσονται ραγδαία.
Η κοινωνική διαστρωμάτωση στις σύγχρονες κοινωνίες είναι ταξική.
Με τον όρο( σύγκρουση ρόλων) εννοούμε τη σύγκρουση των ατόμων διαφορετικών κοινωνικών θέσεων.